Hiện nay, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã chính thức công bố tên mới cho bệnh Đậu mùa khỉ (monkeypox), khuyến nghị từ nay trở đi nên gọi bệnh này là "Mpox". WHO cho biết, cả hai tên "Đậu mùa khỉ" và "Mpox" sẽ được sử dụng đồng thời trong vòng một năm trước khi từ "monkeypox" bị loại bỏ hoàn toàn.

     Mpox là một bệnh lây truyền từ động vật sang người do nhiễm vi-rút đậu khỉ xảy ra ở động vật chủ yếu ở các khu vực rừng mưa nhiệt đới ở Trung và Tây Phi và đôi khi được xuất khẩu sang các khu vực khác. Vi-rút gây bệnh Mpox dạng AND chuỗi kép có vỏ bọc, thuộc chi Orthopoxvi-rút, họ Poxviridae. Chi Orthopoxvi-rút trước đây cũng đã được ghi nhận gây các bệnh đậu mùa và bệnh đậu bò.

Hình Vi-rút Đậu mùa khỉ trong một tế bào bị nhiễm bệnh.

(Nguồn: NIAID)

     Không chỉ ảnh hưởng ở châu Phi, Bắc Mỹ, bệnh Mpox giờ đây đã trở thành mối quan ngại của toàn thế giới trong bối cảnh WHO lần thứ hai tuyên bố Bệnh Mpox là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu và sự biến đổi của vi-rút gây Bệnh Mpox vẫn là còn một ẩn số. Trong năm 2024, đặc biệt trong 2 tháng gần đây, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ghi nhận sự gia tăng cao bất thường số trường hợp mắc bệnh Mpox tại Cộng hòa Dân chủ Công Gô. Tính đến ngày 27/8, châu Phi đã ghi nhận 22.863 trường hợp nghi nhiễm và 622 trường hợp tử vong liên quan đến các chủng MPox khác nhau trên khắp lục địa. Trong khi đó, theo WHO, tính đến ngày 25/8, châu Phi đã có 5.281 trường hợp đã được xác nhận mắc.  

     Ở những khu vực Bệnh Mpox lưu hành ở động vật, tồn tại trong tự nhiên thông qua sự lưu hành giữa một số động vật có vú nhạy cảm, cụ thể là các loài gặm nhấm hoang dã (bao gồm cả sóc và chuột), đôi khi lây lan sang các loài linh trưởng và con người. Vi-rút gây Bệnh Mpox đã được báo cáo ở động vật bên ngoài các vùng lưu hành bệnh, ở các loài linh trưởng nhập khẩu và ở chó đồng cỏ (loài gặm nhấm thuộc chi Cynomys), nơi nhiễm trùng ban đầu được đưa vào Bắc Mỹ thông qua các loài gặm nhấm nhập khẩu.  Gần đây hơn, việc nhiễm vi-rút gây bệnh MPox đã được báo cáo ở một con chó nuôi trong nhà (chi Canis) được phát hiện gần gũi với người bị nhiễm bệnh.

Hình triệu chứng bệnh do Vi-rút Mpox

(Nguồn: nurse.org, 2024)

    Thời gian ủ bệnh của Mpox là từ 3-17 ngày và các triệu chứng bắt đầu từ 5-21 ngày sau khi bị nhiễm vi-rút với các triệu chứng phổ biến như sốt, nhức đầu, đau họng, đau nhức cơ, sưng hạch bạch huyết và phát ban với mụn nước trên mặt, tay, chân, cơ thể, mắt, miệng hoặc bộ phận sinh dục.

Bệnh Mpoxlây truyền như thế nào?

     Sự lây truyền vi-rút gây Bệnh Mpox có thể xảy ra khi một người hoặc động vật nhạy cảm tiếp xúc với vi-rút từ động vật, con người hoặc vật liệu bị nhiễm vi-rút. Vi-rút xâm nhập vào cơ thể qua các tổn thương trên da (ngay cả khi không thể nhìn thấy bằng mắt thường), đường hô hấp hoặc màng nhầy.

     Vi-rút gây Bệnh Mpox được truyền từ động vật bị nhiễm bệnh sang người hoặc các động vật nhạy cảm khác bằng cách lây nhiễm trực tiếp qua vết cắn, vết trầy xước hoặc do tiếp xúc trực tiếp với chất dịch cơ thể, thịt của động vật bị nhiễm bệnh trong quá trình săn bắn và các hoạt động khác liên quan đến các loài động vật mẫn cảm.

     Sự lây truyền từ người sang người xảy ra chủ yếu thông qua tiếp xúc vật lý gần gũi (ví dụ: mặt đối mặt, da kề da, miệng kề miệng, miệng kề da, kể cả khi quan hệ tình dục). Trong một số trường hợp, các vết loét, tổn thương hoặc vết loét ở miệng hoặc cổ họng có thể lây nhiễm, nghĩa là vi-rút có thể lây lan qua nước bọt và các giọt bắn từ đường hô hấp (và có thể cả khí dung trong phạm vi ngắn). Hiện đang nghiên cứu để xem xét việc liệu vi-rút có thể lây lan qua hơi thở và nói chuyện.

Hình đường truyền lây của Vi-rút Mpox

(Nguồn: Shriyansh Srivastava và cs., 2023)

     Sự lây truyền từ người sang động vật đã bị nghi ngờ trong trường hợp chó cưng tiếp xúc gần gũi với chủ của chúng có triệu chứng. Những con chó có biểu hiện tổn thương da niêm mạc và xét nghiệm PCR dương tính.

Động vật có thể bị ảnh hưởng?

     Nhiều loài động vật có vú hoang dã khác nhau đã được chứng minh là nhạy cảm với vi-rút gây Bệnh Mpox. Điều này bao gồm sóc dây, sóc cây, chuột túi Gambian, chuột sóc, loài linh trưởng không phải người, cùng nhiều loài khác. Mặc dù có thể phụ thuộc vào đường lây truyền và liều lượng lây nhiễm, một số loài không có triệu chứng, đặc biệt là những loài bị nghi ngờ là ổ chứa bệnh (loài gặm nhấm). Các động vật có vú khác, như khỉ và vượn lớn, có biểu hiện phát ban trên da tương tự như những gì dấu hiệu ở người gặp phải.

     Nhiễm trùng gây Bệnh Mpox cũng đã được báo cáo ở chó đồng cỏ (loài gặm nhấm thuộc chi Cynomys), ban đầu bị nhiễm bởi các loài gặm nhấm nhập khẩu và gần đây nhất là ở chó nhà (chi Canis) do lây truyền từ người sang động vật.

Dấu hiệu nghi ngờ mắc Mpox?

     Mọi người, mọi lứa tuổi, đang sinh sống tại quốc gia không lưu hành bệnh Mpox, bị phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân và có kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng sau: đau đầu, sốt, sưng đau hạch bạch huyết, đau cơ, đau lưng, suy nhược thì nghi ngờ mắc Mpox.

Ca bệnh nghi ngờ và có một hoặc nhiều yếu tố dịch tễ:

- Tiếp xúc vật lý trực tiếp với da hoặc tổn thương da, bao gồm cả quan hệ tình dục hoặc tiếp xúc với vật dụng bị ô nhiễm như quần áo, ga giường hoặc đồ dùng của ca bệnh nghi ngờ hoặc các bệnh xác định trong vòng 21 ngày;

- Có tiền sử đi du lịch đến quốc gia có lưu hành bệnh Mpox trong vòng 21 ngày;

- Có nhiều bạn tình trong vòng 21 ngày;

- Có kết quả xét nghiệm huyết thanh dương tính với Orthopoxvi-rút (trong trường hợp chưa tiêm chủng vaccine đậu mùa hoặc chưa tiếp xúc với các chủng Orthopoxovi-rút khác)...

     Bệnh phẩm để xác định Relatime-PCR có giá trị là các tổn thương ngoài da (vòm da nốt phỏng, dịch phỏng nước, dịch mủ, vẩy da nốt phỏng). Bệnh phẩm máu ít có giá trị vì vi-rút thường tồn tại trong máu thời gian rất ngắn.

     Phản ứng huyết thanh phát hiện kháng nguyên, kháng thể ít có giá trị chẩn đoán do có phản ứng miễn dịch chéo trong nhóm Orthopoxvi-rút. Ngoài ra, còn bị dương tính giả nếu đã được tiêm vaccine phòng bệnh đậu mùa trước đó.

Biện pháp phòng chống Bệnh Mpox trên người?

Để chủ động phòng, chống dịch bệnh Mpox, Bộ Y tế đã ban hành khuyến cáo người dân chủ động thực hiện các biện pháp dự phòng sau:

1. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.

2. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay.

3. Người có triệu chứng phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng nghi ngờ cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời. Đồng thời, cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục.

4. Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh Mpox, tránh tiếp xúc trực tiếp với những vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Trong trường hợp nơi ở/nơi làm việc có người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần thông báo cho cơ quan y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời, không tự ý điều trị.

5. Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh Mpox (khu vực Trung và Tây Phi), cần tránh tiếp xúc với động vật có vú (chết hoặc sống) như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng có thể chứa vi-rút Mpox. Khi quay trở về Việt Nam cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn.

6. Đảm bảo an toàn thực phẩm; thực hiện lối sống lành mạnh, tăng cường vận động thể lực, nâng cao sức khỏe.

Tài liệu tham khảo:

https://vaac.gov.vn/benh-dau-mua-khi-dang-co-xu-huong-lan-rong-tai-viet-nam.html

https://vncdc.gov.vn/tinh-hinh-dich-benh-dau-mau-khi-va-cac-hoat-dong-phong-chong-dich-nd17404.html

https://www.mdpi.com/2076-393X/11/6/1093